Borba za rodnu ravnopravnost, kolateralna šteta pandemije izazvane COVID - 19?

Iako su prve statistike ukazivale na veću smrtnost muškaraca zaraženih Sars-Cov2 na početku 2020. godine, na samom kraju prvog talasa pandemije, moglo bi se napisati da su prave žrtve zapravo - žene. Nekoliko je razloga tome:

Žene na prvoj liniji odbrane od pandemije 

Prema istraživanju Svetske zdravstvene organizacije^[1] koje je sprovedeno u 104 zemlje, žene čine u proseku 70% zaposlenih u zdravstvenom i sektoru socijalne zaštite, koji je bio na prvoj liniji odbrane od virusa. U Kini koja je u tu borbu ušla na samom početku, ta cifra dostiže 90%. Tu možemo uračunati ne samo doktorke i medicinske sestre, već tehničarke, ali i servirke i čistačice, koje su danonoćno vodile računa o higijeni i dezinfekciji bolničkih odeljenja, kao i psihologe i socijalne radnike koji su se brinuli o korisnicima usluga socijalne zaštite.

Sa druge strane, u Srbiji je proglašenjem vanrednog stanja i stupanjem na snagu mera zabrane rada onih koji neposredno komuniciraju sa korisnicima usluga/mušterijama/klijentima, oštećen veliki broj malih i srednjih preduzeća koje vode žene, budući da su morale prekinuti poslovne aktivnosti, zaključati vrata, otkazati zakazane termine, naručene porudžbine, vratiti novac od kaparisane robe i čekati trenutak kada je ponovo bilo moguće raditi u direktnom kontaktu. To je trajalo nepuna dva meseca, što znači dva meseca kirije, režija, isplaćenih zarada, uplaćenih poreza i doprinosa…

“Usklađivanje rada i roditeljstva” - zamka za samohrane roditelje

Zatvaranjem vrtića i škola, u daleko većoj meri su se majke angažovale oko čuvanja dece. Ukoliko je bilo članova i članica u porodici starijih od 65 godina, poštujući mere vanrednog stanja, oni su verovatno bili u izolaciji, te se nije moglo računati na pomoć “baka/deka” servisa. Posebno je otežavajuća okolnost ako ste žena koja brine o starijim, istovremeno kao i mlađim članovima porodice. Onima predškolskog uzrasta oko animacije, školskog uzrasta oko pomoći pri online nastavi, uz svakodnevnu nabavku, pripremu obroka, kućne poslove i dodatne mere dezinfekcije koja je preporučena od početka vanrednog stanja.

Zaposleni koji vrše samostalno roditeljsko pravo su bili u daleko najnezavidnijoj situaciji, budući da je bilo malo onih kojima je rad od kuće predložen kao opcija, a deca predškolskog i školskog uzrasta u tom slučaju ostaju sami. U Velikoj Britaniji su oko 90% samohranih roditelja majke, a u Srbiji je broj samohranih roditelja (prema podacima iz 2019. godine) oko 130 000. Upravo je zbog toga na samom početku vanrednog stanja Vladi Republike Srbije upućena inicijativa nevladinog sektora da preporuči poslodavcima raspoređivanje zaposlenih na rad od kuće, upravo zbog nezavidnog položaja. Mera Vlade Republike Srbije se odnosila na to da jedan od roditelja dece mlađe od 12 godina može biti raspoređen na “rad od kuće”, kako bi preuzeo brigu o njima. Ipak, to ne može biti slučaj u porodicama sa jednim roditeljem, koji je istovremeno zaposlen, pa je odluka bila neodrživa. Tom prilikom je apelovano na resorna ministarstva da pronađu način sa ciljem rasterećenja poslodavaca u periodu u kom zaposlene majke mogu ostati kod kuće sa decom, bez umanjenja isplaćenih zarada ili uručenih otkaza ugovora o radu.

            Žene imaju sposobnost adaptacije da pod pritiskom okolnosti razvoja usklade svoje uloge, nadogradnjom ideološkog i realnog stanja. Muškarcima sa druge strane, raskorak u istim uslovima između ove dve sfere (diskurzivne i opipljive), proizveo je “krizu maskuliniteta”, kako navodi prof. dr Marina Blagojević Hughson u svojoj publikaciji “Rodni barometar: razvoj i svakodnevni život u Srbiji” iz 2013. godine.

Žrtve porodičnog i partnerskog nasilja, bez podrške ustanova socijalne zaštite

            Od početka godine, u porodičnom i partnerskom nasilju je ubijeno šest žena, za celu 2019. godina, život je izgubilo 26 žena^[2]. I to samo na osnovu naslova u medijima, budući da precizne evidencije o femicidu nema. Na samom početku proglašenja vanrednog stanja, sve ustanove socijalne zaštite, zatvorile su svoje šaltere za neposredne kontakte sa ženama koje su mogle biti njihove štićenice, otežavajući tako mogućnost da traže pomoć. Istovremeno, nevladine organizacije koje su nastavile da pružaju podršku ženama bez obzira na okolnosti, u ovom vremenskom periodu su pokazale svoju vitalnost, istovremeno pozivajući nadležne da u sprečavanju i suzbijanju nasilja prema ženama uspostave punu saradnju sa specijalizovanim servisima za zaštitu prava žrtava porodičnog i partnerskog nasilja.

Organizacije civilnog sektora (kao što su Mreža “Žene protiv nasilja” i Autonomni ženski centar) koje se bave zaštitom žrtava porodičnog i partnerskog nasilja su ukazivale još na početku vanrednog stanja ozbiljnost situacije kod žena koje su pripadnice višestruko ranjivih kategorija: koje žive na selu i u udaljenim naseljima (međugradski prevoz prekinut, bez sopstvenog vozila…), Romkinje, žene sa invaliditetom, izbegle i raseljene žene. Većinu takozvanih “neplaćenih” poslova u Srbiji su i dalje obavljale žene, tako su pripadnice pomenutih kategorija izložene dodatnom, specifičnom naporu da sprovedu higijenske i druge mere zaštite zaštite za sebe i svoju porodicu, što u uslovima u kojima su živele nije lako, dodatno doprinoseći njihovoj ranjivosti. 

Sve napred navedeno je dovelo do trostruke opterećenosti žena, budući da su u uslovima pandemije proglašene COVID - 19 pored svog posla, morale biti vaspitačice/učiteljice zatvaranjem vrtića i škola, a uz to je postizanje višeg stepena higijene i dezinfekcije bilo uglavnom zaduženje žena, majki, budući da je većina kućnih poslova i neplaćenog rada uglavnom njihova obaveza.

Zašto nam treba više žena na mestima odlučivanja?

U suočavanju sa zdravstvenim rizicima, u javnosti su svoje mesto pronašle odluke i postupci liderki nekoliko zemalja, sa efikasnim rešenjima kao iz paralelnog univerzuma. U dominatno patrijahalnom društvu, ne postoji mogućnost da se spreče posledice koje pandemija ima na živote žena, što ne oslikava samo slepilo na mizoginiju i rodnu neravnopravnost, već u pojedinim slučajevima, može imati i na reproduktivno zdravlje žena i telesnu autonomiju.

Prema podacima na koje je upozorio Fond Ujedinjenih nacija za stanovništvo (UNFPA) očekuje se oko sedam miliona neželjenih trudnoća, a zbog poremećaja u snadbevanju i prekida lanaca dostave redovne robe, moglo bi uticati na to da kontraceptivna sredstva stignu do krajnjih potrošača.  Prema procenama Agencije za seksualno i reproduktivno zdravlje, šest meseci izolacije bi moglo dovesti do 31 miliona dodatnih slučajeva seksualnog nasilja, budući da karantin može biti rizično mesto prilikom usmerenosti žena na kuću i nasilnike. Prognoze su I da će na globalnom nivou u periodu od narednih 10 godina doći do mogućnosti 13 miliona dečijih brakova, usled odlaganja programa Ujedinjenih nacija, usmerenih na ukidanje prakse genitalnog sakaćenja žena i dečijih brakova.

Zbog reakcija zasnovanih na empatiji i brizi koju sa sobom u postupanju nose liderke država kao što su Nemačka, Finska, Danska, Novi Zeland, javilo se nekoliko inicijativa o većem učešću žena na mestima odlučivanja, budući da su humanije rešile zdravstvene izazove u kojima su se našle države na čijem su čelu. Upravo na primeru ostrvske države sa 5 miliona stanovnika, kao što je Novi Zeland, koji je imao stopu smrtnosti od 1% moglo se videti kako izgledaju posledice karantina i poštovanja preporučenih mera. Kako je izveštavao “Washington Post”, zemlja je proglasila “Nivo 4” blokade kretanja, samo radi nabavke osnovnih namirnica, obavljanje nužnih poslova i vežbanje u neposrednoj blizini kuće. Ovo je rezultiralo ukupnim brojem ispod 1500 obolelih i 12 preminulih od virusa. Neposredna, otvorena i transparentna komunikacija premijerke Hasinde Ardern doprinela je izgradnji poverenja građana i građanki Novog Zelanda prema donetim odlukama, koje mogu rezultirati dugoročno sa smanjenjem 10% ekonomije države i trostruko veću stopu nezaposlenosti, što je do sada najviši nivo u poslednjih 30 godina, kako piše “Wall Street Journal”.

Istraživanje Fakulteta političkih nauka o zastupljenosti žena na značajnim društvenim položajima, ukazalo je da razlike postoje, kao i potreba da se žene uključe na pozicijama donošenja odluka, kako bi svoje sposobnosti i veštine primenile u suočavanju sa izazovima koji su postavljeni. Tome u prilog idu inicijativa za rekonstrukciju socijalne infrastrukure kao ona na Novom Zelandu, ali i potreba da se govori o inkluzivnosti i različitosti unutar kompanija, koja podrazumeva kreativnost u prevazilaženju problema. 

---

^[1] Izvor: Gender equity in the health workforce: Analysis of 104 countries, World Health organization.

^[2] https://womenngo.org.rs/images/femicid/FEMICID_Saopstenje-2019.godina.pdf